De toekomst van duurzaam en gezond voedsel

Waarom moeten we praten over Voedsel?

Het belang van duurzaam en gezond voedsel wordt steeds urgenter. Veel Nederlanders eten te weinig groenten en fruit, terwijl ze juist een te veel aan verzadigde vetten en zout binnenkrijgen. Deze eetgewoonten leiden tot een groeiend aantal gevallen van overgewicht en, hieraan gerelateerd, tot een toename van voeding gerelateerde ziekten. Nu al is één op de twee volwassen Nederlanders (18+) te zwaar, en volgens het RIVM heeft in 2030 maar liefst 7 miljoen Nederlanders één of meer chronische ziekten, waarvan overgewicht een sterke risicofactor is. De druk op het zorgsysteem neemt door deze ongezonde voedingspatronen alleen maar toe. Daarnaast zijn de productie en distributie van voedsel erg belastend voor het milieu. Het huidige landbouw- en voedselsysteem is verantwoordelijk voor 34% van de totale uitstoot aan broeikasgassen en heeft een grote negatieve impact op de biodiversiteit ⁴ . Tegelijkertijd vormt voedselverspilling een onnodige last voor onze planeet. 

Door het gesprek aan te gaan over ons voedselsysteem kunnen we meer bewustwording creëren over de impact van onze voedselkeuzes op het milieu en onze gezondheid. Bovendien kunnen we gezamenlijk de benodigde veranderingen onderzoeken en bepalen welke transities noodzakelijk zijn om ons voedselsysteem verder te ontwikkelen.

De Voedselexperts in het panel

We zijn ons ervan bewust dat het voedselsysteem ontzettend complex is, waardoor het onmogelijk is om hele systeem te representeren in een bijeenkomst. We hebben er tijdens dit panelgesprek naar gestreefd om in ieder geval representanten vanuit de wetenschap, het bedrijfsleven en de overheid in ons panel te hebben. Vanuit die ambitie hebben we de volgende sprekers mogen verwelkomen: 

David van der Sleen, Key Accountmanager bij Too Good To Go. Too Good To Go is een initiatief gericht op het verminderen van voedselverspilling. Via een app kunnen gebruikers voedseloverschotten kopen van onder andere restaurants en supermarkten tegen een lagere prijs.  

“40% van het totaal geproduceerde voedsel wordt weggegooid” 
 
Irene Mulder, Assistant R&D Quality Manager bij Iglo Nederland, onderdeel van Nomad Foods (grootste diepvriesproducent van Europa). Irene is verantwoordelijk voor de productontwikkeling en kwaliteit binnen Iglo Nederland.
 
“Make frozen hot again”  

Sofia Wolfswinkel, PhD Candidate bij Consumptie en Gezonde Leefstijl (CHL) aan de WUR. Sofia doet onderzoek naar de sociale normen rondom vleesconsumptie. Hoe beïnvloedt onze sociale omgeving ons eetgedrag met betrekking tot het eten van vlees? In hoeverre eten we vlees omdat we anderen dat zien doen? En hoe kunnen we deze sociale normen gebruiken om vleesconsumptie te verminderen? 

“Als we allemaal een beetje minder vlees eten, kunnen we een enorme impact maken met z’n allen”

Ruben Smolders, Project Manager & Living Lab Coördinator van FoodCLIC, onderdeel van de stichting Voedsel Verbindt. FoodCLIC is een project dat zich richt op de fysieke omgeving van voedsel; waar wordt voedsel vandaan gehaald en hoe makkelijk heb je als consument beschikking tot verschillende soorten maaltijden. Ruben benadrukt dat het steeds moeilijker wordt om gezonde en duurzame maaltijden op tafel te krijgen, vooral als de voedselomgeving voornamelijk ongezonde opties aanbiedt.  

“Als alles ongezond is uit jouw omgeving, dan is er geen keuzevrijheid” 

Thijs Hofman van OchtendMensen fungeert als moderator en begeleidt het gesprek.

In gesprek over voedselverspilling, duurzaamheid, gezondheid en certificering 

Na de introductie van elk panellid wordt een open discussie gevoerd aan de hand van drie stellingen. Hierbij krijgt ook het publiek, wat bestaat uit collega’s van OchtendMensen én van TwynstraGudde, een rol: Zowel de sprekers als het publiek kunnen bij introductie van de stelling aangeven of ze het er wel of niet mee eens zijn, waarbij ze hun standpunten kunnen beargumenteren. Hierover wordt vervolgens door het panel verder gesproken.  

Stelling 1: Verandering in het voedselsysteem begint bij de consument 

Er zijn verschillende factoren actief in het voedselsysteem en er zijn verschillende perspectieven op de rol van de consument. Enerzijds wordt de omgeving als bepalend gezien, anderzijds wordt er van de consument een eigen verantwoordelijkheid verwacht. David van Too Good To Go geeft aan dat verandering inderdaad bij jezelf begint. Hij beargumenteert dat koopgedrag in de supermarkt één van de factoren is die kan bijdragen aan verandering in het voedselsysteem. Zo werd in de EU in 2020 55% van het weggegooide voedsel bij de consument thuis weggegooid², en kan een verandering in deze gewoonte een aanzienlijke impact hebben. Mensen zijn echter wel kuddedieren, en kunnen daardoor het best beïnvloed worden in hun keuzes via wet- en regelgeving. De centrale vraag is dan ook hoe we de consument, maar ook bedrijven kunnen stimuleren om bepaalde keuzes wel of niet te maken. Ruben van FoodCLIC merkt daarbij wel op dat keuzevrijheid beperkt is voor de consument. De omgeving is zo ingericht dat we voor de makkelijkste keuze gaan, op basis van ons budget. Dit is niet de duurzaamste en zeker niet de gezondste keuze. Er wordt opgemerkt dat we in deze tijd maar een klein deel van ons inkomen uitgeven aan voedsel, eigenlijk het gedeelte dat overblijft na alle andere vaste lasten. In het verleden nam voedsel een veel groter percentage van onze uitgaven in beslag. Sofia van de WUR voegt daaraan toe dat de verantwoording bij de consument leggen juist kan zorgen voor weerstand. 80% van het supermarktaanbod valt niet binnen de schrijf van vijf, en dat neemt een heleboel keuzevrijheid weg³. Ze duidt op een schuldgevoel dat bij de consument kan ontstaan, terwijl lang niet iedereen de vrijheid en het privilege heeft om een goede afweging te kunnen maken. “Ik kan niet eens mijn rekening betalen en nu moet ik ook nog opletten dat ik gezond en duurzaam eet, hoe dan?” 

Stelling 2: Duurzaamheid gaat niet samen met het idee dat al ons voedsel altijd beschikbaar moet zijn 

Inmiddels liggen er in de Nederlandse supermarkten het hele jaar door producten in de winkel die eigenlijk seizoensgebonden zijn. Daarnaast vind je in de schappen ook veel producten die in ons klimaat niet geteeld kunnen worden, en die een verre reis hebben moeten afleggen om hier in de schappen te belanden. De tweede stelling van het gesprek ging dan ook over de verhouding tussen duurzaamheid en voedselbeschikbaarheid: kan elk product altijd beschikbaar zijn, of hebben we als consument te accepteren dat we nou eenmaal bepaalde delen van het jaar geen mandarijnen, asperges of avocado’s kunnen eten?  

 Het gesprek tijdens deze stelling begint met een beoordeling van de huidige situatie. Irene van Iglo is realistisch over het brede aanbod aan voedselkeuzes: Het is misschien niet normaal om altijd alle soorten fruit en groenten in elk seizoen te zien, maar we zijn hier ondertussen zo aan gewend geraakt dat we dat bijna niet meer kunnen veranderen. We baseren veel van onze recepten hier nu ook op, waardoor deze producten bijna onmisbaar worden in onze winkelmand. Sofia vult hier nog op aan dat we onze consumentenkeuzes vooral maken op de automatische piloot. We denken hier niet zoveel over na, maar kiezen op basis van wat beschikbaar is.  

De andere kant van deze medaille wordt aangestipt door David. Hij geeft aan dat het helemaal niet zo normaal is dat we altijd maar alle producten kunnen eten. Dat we dat gewend zijn, betekent niet dat we dit niet moeten veranderen. Ruben geeft aanvullend hierop aan dat het probleem hem niet per se zit in het feit dat er producten uit andere landen worden geïmporteerd: De meeste uitstoot en milieu-impact zit in de productie van voedsel ^{4 & 5}. Irene onderschrijft dit: soms loont het over de gehele supply chain qua duurzaamheid meer om je product te telen op een ander continent en vervolgens per boot te importeren, dan dat je probeert om producten te telen in een klimaat waarbij er veel meer aanpassingen gevraagd worden om het juiste klimaat te creëren. 

Een positief geluid klinkt onder de panelleden over diepvriesproducten of conserveren. Zowel deze conserveren als diepvriezen leiden ertoe dat producten langer houdbaar blijven en weinig van de voedingsstoffen verliezen.  

Stelling 3: Wetgeving en certificering staan de route naar een duurzaam voedselsysteem in de weg 

Om gegronde redenen waaronder voedselveiligheid zijn er heel wat regels waar voedselproducenten en -consumenten rekening mee moeten houden. Denk aan een houdbaarheidsdatum waarna producten niet meer verkocht of meegegeven mogen worden, en bredere (landelijke) wetgeving of Europese aanbestedingsregels. Maar welke wetgeving is nodig voor een verandering in ons voedselsysteem en welke wetgeving werkt juist (onbedoeld) belemmerend? 

David geeft aan dat wet- en regelgeving een grote rol spelen bij verspilling van voedsel. Zo zijn supermarkten verplicht om producten die over de houdbaarheidsdatum zijn weg te gooien terwijl veel zuivelproducten ook na houdbaarheidsdatum nog een tijd kunnen worden geconsumeerd. Too Good To Go zet zich daarom onder andere in voor wetgeving die het monitoren en rapporteren over voedselverspilling door bedrijven verplicht maakt. We denken dat monitoring en meer transparantie op het gebied van voedselverspillingsdata het startpunt is om voedselverspilling aan te pakken.

Het gesprek verschuift naar het onderwerp certificering, waar een levendige discussie over ontstaat. Het voorbeeld van de Nutri-score wordt aangehaald, waarbij een systeem van onafhankelijke wetenschap leidt tot een label op een verpakking die het voedingsprofiel van een keuze reflecteert. Volgens Irene is dit een mooi voorbeeld van een goed concept, omdat je zo als bedrijf concretere stappen kunt maken op productverbetering, deze transparant en eenduidig kunt communiceren, en hierbij de consument kan helpen om een geïnformeerde keuze te maken. 

Ruben en Sofia reageren hierop. Ruben brengt in dat dergelijke scores vooral nog meer stimuleren dat de mensen zelf niet meer nadenken over hun eten, omdat de labels de mening al voor hen vormen. Sofia benadrukt dat vanuit onderzoek blijkt dat consumenten ook niet significant gezonder kiezen door de score⁶. Oftewel, wetgeving en certificering helpen maar tot een bepaalde mate. Zoals Ruben stelt: “Voedsel is een gewoonte. Voorlichting helpt niet, het gaat om gewoonten en patronen. Je ouders moeten je leren wat gezond voedsel is.” Daarnaast is de voedselomgeving enorm bepalend. Die zouden we dus ook zo moeten inrichten dat de gezonde en duurzame keuze de meest logische keuze is. Ruben reageert daarna op de stelling door te beargumenteren dat we op dit moment arbeid belasten terwijl dat eigenlijk de grondstoffen zouden moeten zijn. Er zit veel energie en aandacht in bepaalde voedingsproducten waar wij niet voor betalen. Die prijsprikkel gaat door de hele keten heen en komt uiteindelijk bij de bodem terecht, die dan overvraagd wordt.  

Hiermee verschuift het gesprek naar de betaalbaarheid van gezond voedsel. Sofia geeft aan dat maatregelen die de prijs van voedsel verhogen, zorgen voor een ethisch dilemma. De mensen met de kleinste portemonnee worden daardoor het hardste geraakt terwijl ze de kleinste footprint hebben. Dit wordt erkend door de andere panelleden, maar Ruben brengt in dat er op veel verborgen kosten (bijvoorbeeld zorg) zou kunnen worden bespaard, wat met slim beleid weer terug zou kunnen vloeien naar deze doelgroep.  

Irene brengt vervolgens nog in dat nationale wetgeving het soms lastig maakt voor internationale bedrijven, omdat nationale en internationale wetgeving vaak met elkaar botsen. Als voorbeeld geeft ze het Beter Leven Keurmerk, wat momenteel alleen in Nederland erkend wordt. Dit bemoeilijk de gesprekken over gebruik van dierlijke ingrediënten met de fabrieken die ook voor andere Nomad Foods landen produceren.

Wat kun jij nu doen om een bijdrage te leveren aan het voedselvraagstuk?  

Met deze vraag eindigen we het panelgesprek. De sprekers geven hier individueel antwoord op. Sofia ziet graag dat in gesprekken over voeding de verantwoordelijkheid meer bij de consument wordt weggehaald. Irene geeft aan dat het belangrijk is om jezelf te onderwijzen in het onderwerp. Kies wat je belangrijk vindt als het gaat om voeding: gaat het om dierenwelzijn, om de bodem, of om uitstoot/emissies? Zodra je dit weet, kun je er ook iets mee met je dagelijkse boodschappen.  

Ook David geeft de groep mee dat het belangrijk is om jezelf te onderwijzen. In deze groep hebben veel van ons het privilege om dat te doen dus maak daar gebruik van. Daarnaast roept hij op tot een bewuste keuze de volgende keer dat je in de supermarkt staat: "Koop gewoon eens de banaan die wat aan de bruine kant is of het pak rijst wat aan de buitenkant een beetje kapot is. Het eten ziet er misschien wat minder kwalitatief uit, maar het is vaak nog hartstikke goed" 

Ruben eindigt het panelgesprek door aan te geven dat we vooral met elkaar in gesprek moeten blijven over ons voedsel. Het proberen te begrijpen van elkaars perspectief is belangrijk. Gesprekken als dit zijn daar een uitstekende vorm voor. Daarnaast geeft Ruben de tip om de Fork Ranger app te downloaden om op een makkelijke manier te zien welke keuzes goed voor de planeet zijn en welke niet.  

Het future proof receptenboek van OchtendMensen

Tot slot hebben de adviseurs van OchtendMensen in het kader van het panelgesprek een receptenboek samengesteld. Het staat gevuld met de favoriete future proof recepten van de gastsprekers en de organisatoren zelf. Benieuwd naar het receptenboek? Laat hieronder je emailadres achter en ontvang direct het receptenboek in je mailbox. Eet smakelijk!

Wil je na aanleiding van dit artikel in contactkomen met de adviseurs van OchtendMensen? Neem dan contact op Albert Pansier, manager Ruimte & Leefomgeving. Zijn gegevens vind je onderaan de pagina.

Bronvermelding 

(1): (2021, WWF): https://wwf.panda.org/discover/our_focus/food_practice/food_loss_and_waste/driven_to_waste_global_food_loss_on_farms/ 

(2): Bron Eurostat 2022: https://ec.europa.eu/eurostat/web/products-eurostat-news/-/ddn-20220925-2 

(3): Monitoring van Nederlandse voedselomgeving is structureel nodig. (n.d.). WUR. https://www.wur.nl/nl/nieuws/monitoring-van-nederlandse-voedselomgeving-is-structureel-nodig.htm 

(4): Crippa, M., Solazzo, E., Guizzardi, D., Monforti-Ferrario, F., Tubiello, F. N., & Leip, A. (2021). Food systems are responsible for a third of global anthropogenic GHG emissions. Nature Food, 2(3), 198–209. https://doi.org/10.1038/s43016-021-00225-9 

(5): Li, M., Jia, N., Lenzen, M., Malik, A., Wei, L., Jin, Y., & Raubenheimer, D. (2022). Global food-miles account for nearly 20% of total food-systems emissions. Nature Food, 3(6), 445–453. https://doi.org/10.1038/s43016-022-00531-w

(6): Dubois, P., Albuquerque, P., Allais, O., Bonnet, C., Bertail, P., Combris, P., Lahlou, S., Rigal, N., Ruffieux, B., & Chandon, P. (2020). Effects of front-of-pack labels on the nutritional quality of supermarket food purchases: evidence from a large-scale randomized controlled trial. Journal of the Academy of Marketing Science, 49(1), 119–138. https://doi.org/10.1007/s11747-020-00723-5