Strategisch OmgevingsManagement: Hoe werkt dit in de onderwijspraktijk?

Strategisch OmgevingsManagement draagt bij aan de volgende doelen: 

1) Het helpt onderlinge conflicten voorkomen of op te lossen 

2) Het legt de basis voor vruchtbare gesprekken tussen de betrokkenen 

3) Het legt de basis voor een duurzame relatie met de omgeving. 

Strategisch OmgevingsManagement is een methode met een aantal vaste processtappen. Deze stappen worden hieronder verder toegelicht. De methode kan keer op keer gebruikt worden. Het is geschikt voor vraagstukken zowel op organisatieniveau als op project-, traject- en programmaniveau. 

Hoe werkt Strategisch OmgevignsManagement?

In het kort werkt de SOM-methode als volgt: 

• Bepaal de opgave aan de hand van een uitgebreide analyse. De opgave staat namelijk centraal tijdens het proces. 
• Breng de stakeholders en hun belang rondom deze opgave in kaart. Betrek hier alle mogelijke stakeholders actief bij. Partijen zonder belang bij de opgave sluiten niet aan bij de samenwerking. 
• Zorg dat alle stakeholders, die van elkaar kunnen verschillen qua visie, even belangrijk zijn.
• Faciliteer een oplossingsgerichte dialoog en ga in onderhandeling. Onderhandel altijd over de belangen, niet over de standpunten. Zoek naar oplossingen die door alle betrokkenen gedragen worden, als winst worden gezien en die het onderlinge vertrouwen versterken.
• Werk toe naar een win-win situatie voor alle betrokkenen en niet naar een compromis. De win-win situatie zorgt er namelijk voor dat iedereen uit eigenbelang voor samenwerking kiest.
• Na het bereiken van het akkoord: regel de monitoring en evaluatie in en ga aan de slag met de uitvoering!
• Let op: Houd tijdens het proces oog voor de sociale situatie en persoonlijke factoren van de belanghebbenden. Die creëren namelijk gedachten, gevoelens en gedragingen die een samenwerking kunnen maken of breken. 

Strategisch OmgevingsManagement in de onderwijspraktijk

Complexe vraagstukken in het onderwijs kunnen zich op verschillende niveaus voordoen. Het kan bijvoorbeeld gaan om een intern organisatievraagstuk binnen de school. Hierbij zijn de verschillende afdelingen belanghebbende. Bij een vraagstuk dat breder in de regio of het onderwijsveld speelt, zijn meer externe partijen betrokken. Hierbij kan gedacht worden aan het Rijk, gemeenten, de VO- en PO-Raad, (jeugd)hulpverlening, andere scholen, de wijk en/of ouders. 

Als adviseurs van OchtendMensen komen wij regelmatig in onze opdrachten situaties tegen waarin onderdelen van de SOM-methode al worden toegepast. Hieronder staan enkele voorbeelden: 

Fusie Integrale Kindcentra 

“In het kader van mijn opdracht heb ik samengewerkt met twee organisaties, namelijk SKOP (kinderopvang) en OPSPOOR (primair onderwijs). Beide organisaties hadden de ambitie om te fuseren tot Integrale Kindcentra (IKC), waarin diverse voorzieningen voor kinderen, zoals kinderopvang en basisonderwijs, geïntegreerd zouden worden. Het ultieme doel was om een holistische aanpak te bieden voor de algehele ontwikkeling van het kind. 

Mijn verantwoordelijkheid begon met het onderzoeken van de culturele verschillen binnen beide organisaties. Vervolgens heb ik nauw samengewerkt met het bestuur om de meest effectieve manier te vinden om de fusie te realiseren. Deze opdracht was zeer complex, gezien de diverse belanghebbenden - waaronder gemeenten en de GGD - die op de achtergrond een rol speelden. De verschillende regelgevingen voor kinderopvang en scholen creëerden diverse belangen bij het opzetten van een IKC. Mijn voornaamste rol lag in het in kaart brengen van deze uiteenlopende belangen en het faciliteren van gesprekken om de samenwerking te versterken, rekening houdend met het gezamenlijke belang van de organisaties.” – Raela Zorlu 

Digitalisering in het onderwijs 

“Digitalisering is tegenwoordig onmisbaar in het onderwijs. Naast de talloze kansen brengt digitalisering ook met zich mee dat gevoelige informatie en gegevens digitaal worden verwerkt.  

In onze opdracht richten we ons op het ondersteunen van scholen om digitaal veilig onderwijs aan te bieden. Binnen het programma Digitaal Veilig Onderwijs zijn alle stakeholders in kaart gebracht in lijn met het SOM-gedachtegoed. Dit zijn OCW, Kennisnet, SIVON en schoolbestuurders. De schoolbestuurders worden hier vertegenwoordigd door de PO-Raad en VO-Raad.  

Scholen zijn cruciale stakeholders in deze opgave, omdat zij verantwoordelijk zijn voor het implementeren van maatregelen met betrekking tot digitale veiligheid. Echter, schoolbesturen hebben diverse behoeften en wensen met betrekking tot dit thema. Binnen het programma wordt hier erkenning aan gegeven en wordt het aanbod voor professionalisering en ondersteuning op de specifieke wensen en behoeften van de schoolbesturen afgestemd. Sijmen en Robin zorgen onder andere door het organiseren van klankbordgroepen en praktijkbezoeken dat het ondersteuningsaanbod ook daadwerkelijk de bestuurders en schoolleiders verder helpen op dit thema” – Sijmen Schermer Voest en Robin Stuiver 

Invloed van de organisatiecultuur 

“Het is opmerkelijk dat voor sommige organisaties deelname aan een SOM-traject als uitdagend wordt ervaren. De interne cultuur speelt hierbij een cruciale rol. Als medewerkers niet gewend zijn zich kwetsbaar op te stellen en open gesprekken te voeren, is het onrealistisch om te verwachten dat dit plotseling wel gebeurt.  

Als begeleider van deze gesprekken tussen belanghebbenden vervul je een essentiële rol in het creëren van een veilige omgeving, wat een boeiende uitdaging met zich meebrengt. Het is van groot belang om betrokkenheid te genereren binnen alle betrokken organisaties. Dit vereist duidelijkheid voor alle stakeholders over wat SOM kan opleveren. Om gezamenlijke ambities vast te stellen, is het noodzakelijk om gezamenlijk een beeld van de huidige situatie te vormen. Hierbij blijkt dat taalgebruik van groot belang is. Tot slot is het effectief om de nadruk te leggen op het realiseren van gezamenlijke ambities en af te stappen van het beoordelen van individuele organisaties als 'goed' of 'fout'.” – Tess van den Berg 

We zien dat verschillende elementen van SOM al in de praktijk worden toegepast. We zien ook dat dat nog veel vaker en beter kan. SOM is een uitdagende methode die inzet en vaardigheden vraagt van zowel de betrokkenen als de omgevingsprofessional. Gaan jullie ermee aan de slag? 

Sparren over jouw vraagstuk?

Meer weten over de methode? Of sparren over een eigen vraagstuk? Neem vrijblijvend contact met ons op! 

Lees verder

Strategisch OmgevingsManagement in de zorg: tips over het gebruik van SOM.  

5 Succesfactoren voor een duurzame relatie met omgeving: tips over het investeren in een duurzame relatie.